Het jongste project van kunstenaar Maja Jantar heet ‘Dinner with AbSENT’. Het is een keramische installatie die ook leegte en herinnering opwekt. Maja staat om meer dan één reden stil bij het thema afscheid. Haar band met de IJslandse en Poolse cultuur heeft daar veel mee te maken.
“Herinnering is een sleutelwoord in deze installatie. Met de keramiek probeer ik een boodschap te decoderen. Vroeger kreeg je brieven toegestuurd en kon je woorden lezen die eerder waren geschreven. Die traditie gaat door de nieuwe media nu verloren. Wat gebeurt er in de tijd tussen verzending en ontvangst? Wat valt er weg ? Dat fascineert mij. Daarom staan er in de borden gaten. Dat is ook zo bij de kopjes, je kan er niet uit drinken. De vloeistof, de inhoud, gaat verloren, net als de taal. Die taal wordt nu code, hier de morse code.” Staat deze keramiek wat symbool voor de eettafel na een uitvaart? Of is dat te ver nagedacht? “Eten en drinken kan absoluut bij afscheid horen. Aan een tafel kan je vele dingen met elkaar uitwisselen. Praten over verdriet, over de overledene, dat is heel belangrijk in het proces van verwerking, van afscheid.Bij deze installatie vind ik de reacties van het publiek interessant. Je krijgt eerst de flauwe grapjes. Over de soep die erdoor gaat vallen. Dat is normaal, want dat is het ook. In het afscheid kunnen we het concrete niet meer delen. Wat gecodeerd zit in onze herinneringen, dat blijft wel. Die leegte, dat is uiteindelijk het meest concrete.”
De leegte is het meest concrete
Maja Jantar toonde ook al een geluidsinstallatie waarin ze kinderen laat horen naar stilte. Daarvoor maakte ze een geluidslandschap met klanken uit IJsland. Zegt die installatie wat over afscheid?
“Dat is voor mij een heel intens stuk. Hoe kan je stilte doen ervaren? Dat kan je alleen maar doen door bewust te worden van die stilte. Ik heb in IJsland daarvoor een opname gemaakt bij een heel mooie waterval. Daar zijn twee kinderen verdronken. Daarom heet het ‘De Kinderwaterval’. Een jongen en een meisje mochten er niet naartoe en deden het toch toen hun moeder niet thuis was. Dat tragische verhaal is verbonden met die waterval. Ik gebruik in die opname ook een IJslands kinderlied. Dat lied weerklinkt doorheen de stilte of het lawaai van dat bruisende water. IJsland kan zo morbide zijn, en dat zit vervat in dat lied. Toen IJsland een christelijk land werd, dwong het volk een aantal rechten af. In die tijd was er in het land niet genoeg eten. Daarom werd een kind soms op het ijs gelegd waarna het bevroor. Het is vreselijk en heel heftig, ik weet het.”
Maja Jantar heeft Pools roots, via haar man en dochter is er een band met IJsland. Wat leren die andere culturen haar over deze thema’s?
“Polen is het land waar ik geboren ben. Ik verhoud mij tot Polen als het land in de geschiedenis tot zichzelf. In de zin dat Polen soms gewoon afwezig was. Ik vind dit wel een interessante vraag. Eén van de thema’s waarmee ik bezig ben, is het concept van het moederland (mOTHERland). Wat zou dat kunnen zijn? Volgens mij is dat niet iets wat door grenzen wordt afgebakend. Het is eerder iets wat zich in de herinnering bevindt. Die herinnering kan in iets heel simpel zitten. Als ik pasta maak, strooi ik in een specifieke beweging met bloem. Die beweging verbindt mij met mijn grootmoeder. Dat heb ik haar duizenden keren zien doen. Het betekent voor mij thuiskomen. Het kan ook gaan over planten of bomen die ik heb gekend en ergens anders tegenkom. Moederland kan de klank zijn van iemands stem. Zo worden de grenzen heel fluïde. In het westen van IJsland liggen al jarenlang omgehakte bomen die uit Siberië komen, ze zijn meegevoerd door de stroom van de oceaan. Vroeger waren die bomen heel nuttig. Ze werden gebruikt als bouwhout. Nu liggen de bomen te verweren. Dat is voor mij een link met zoveel dingen. Dat gaat voor mij over migratie, over nuttig zijn en plots helemaal niet meer. Wat zien wij als waardevol? Ik zie ook een band met mijn familie die in de Tweede Wereldoorlog naar Siberië is gedeporteerd, net zoals honderdduizenden andere mensen. Op die andere plek waren ze wel nuttig voor de Russen. Daarom werden ze er na de oorlog langer gehouden, omdat het oogsttijd was. Later kwamen ze dan in het nieuwe Polen terecht. En zelf vind ik dan later Siberische bomen in IJsland. Dat is voor mij een teken dat alles met elkaar verbonden is. Alles kan een herinnering opwekken, een rode draad zijn en een pad vormen. Ik denk dat het bij rouwverwerking ook zo is. Je wordt geconfronteerd met een leegte, maar de kleinste rimpeling kan een trigger zijn om aan die persoon te denken.”
